کنیه علی ‏اکبر علیه السلام

در زیارت على‏اکبر که ابوحمزه‏ثمالی از امام صادق علیه السلام روایت نموده آمده است: صورت بر قبر گذار و سه بار بگو :

« صلى‏اللَّه علیک‏یااباالحسن »

شاید این کنیه بری تفأل باشد، زیرا فرزندی به نام «حسن» داشته است. روایت احمد بن ابونصر بزنطی گواه این مدعاست. بزنطی از حضرت رضا علیه السلام پرسید: آیا مى‏توان با زنی و ام ولد پدر او ازدواج کرد؟

پاسخ دادند: اشکالی ندارد.

سپس پرسید: گفته‏اند على‏بن الحسین امام سجاد علیه السلام با دختر کنیه و لقب على‏اکبر علیه السلام  

امام‏حسن مجتبی علیه السلام و با ام‏ولد امام حسن علیه السلام ازدواج نمود.

امام علیه السلام فرمود: چنین نیست. امام سجاد علیه السلام با دختر امام‏حسن مجتبى‏علیه السلام ازدواج کرد و ام ولدی که گفتی مربوط به على‏بن الحسین است که در کربلا به شهادت رسید. و او را نیز به عقد خود درآورد.

این حدیث سندی است که على‏اکبر کنیزی داشته که بری او فرزندی آورده است.

همچنین در زیارتی که ابوحمزه ثمالی از امام صادق علیه السلام نقل کرده، گوهری یگانه و حقیقتی تابناک بدست مى‏آید که دست روزگار و خیانتکاران آن را از بین برده است و آن این است که على‏اکبر داری خانواده و فرزند بوده شاید نسل آن بزرگوار استمرار نیافته. امام صادق علیه السلام مى‏فرماید:

« صلى‏اللَّه علیک و علی عترتک و اهل بیتک و آبائک و ابنائک وامهاتک الاخیار الذین اذهب اللَّه عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا »

در این زیارت لفظ « ابناء » جمع است و دلالت بر بیش از دو نفر دارد. همانگونه که مفهوم خاص آن فرزند صلبی است احتمال دارد بر همه بازماندگان اطلاق گردد اما این احتمال به لحاظ اطلاق لفظ « ابناء » بر فرزندان صلبی، مردود است.

عبارت «و علی عترتک» دلالت بر خانواده دارد. عترت به معنی خانواده و فرزندان است که اگر على‏اکبر نواده نداشت در کلام امام معصوم علیه السلام که آشنی به فن بلاغت و اقتضاء حال است وارد نمى‏شد.

ابن قولویه این روایت را در »کامل الزیارات« باسندی صحیح و راویانی ثقه نقل کرده است از جمله على‏بن مهزیار است که کاملاً مورد وثوق امام جواد علیه السلام بوده است. دلیل این مطلب، فرمایش امام در نامه‏ی است که به وی مرقوم فرمودند: «همانا ترا در خدمت و طاعت آزمودم اگر بگویم مانند ترا ندیده‏ام امید آن دارم که در آن گفتار راستگو باشم.»

 دیگر از راویان ثقه ابن‏ابی عمیر است مرد بزرگواری که به جرم تشیع، هارون الرشید دستور داد سندى‏بن شاهک صدوبیست تازیانه به او زد، سپس وی را زندان کرد و تا صدوبیست  دینار نداد آزاد نشد.

لقب علی ‏اکبر علیه السلام

    این علی به «اکبر» ملقب شد زیرا از امام زین‏العابدین بزرگتر بود. امام سجاد علیه السلام این مطلب را در پاسخ ابن‏زیاد ملعون که پرسید: مگر خداوند علی را در کربلا نکشت؟ فرمودند: من برادری بزرگتر، بنام علی داشتم که شما او را کشتید . گروهی از مورخان امام سجاد علیه السلام را به «على‏اصغر(ع)» و این شهید بزرگوار را به «على‏اکبر(ع)» توصیف نموده‏اند از جمله:

    1- ابن جریر طبری در «تاریخ الامم و الملوک» ج 6 - ص 260، گوید: حمیدبن مسلم گفت: على‏بن الحسین اصغر(ع) را دیدم در حالیکه بیمار بود.در کتاب «المنتخب» ذیل تاریخ مزبور، ج 12 ص 19 گوید: «على‏اکبر(ع) فرزند امام حسین علیه السلام بود و از او نسلی نماند، و على‏اصغر(ع) که مادرش ام‏ولد بود». در صفحه 88 همان کتاب آمده: على‏اکبر(ع) با پدرش کنار نهر فرات در کربلا به شهادت رسید و فرزندی نداشت، على‏اصغر(ع) نیز در کربلا همراه پدرش بود، وی بیست و سه سال داشت و بیمار بود.

    2- ابن قتیبه در المعارف ص 93 گوید: على‏اکبر(ع)  پسر امام حسین علیه السلام، مادرش دختر ابومره بود. على‏اصغر(ع)  مادرش ام‏ولد بود. در ص 95 گوید: و اما على‏اصغر(ع) ، هیچ بازمانده‏ی بری امام حسین علیه السلام جز او نیست.

    3- دینوری در الاخبار الطوال ص 254 گوید: درباره او پیشتر سخن گفتم، وی در ص 256 گفته است: هیچ یک از فرزندان، یاران و فرزندان برادر امام حسین علیه السلام روز عاشورا نجات نیافتند مگر على‏اصغر(ع) که نوجوان بود.

    4- یعقوبی در التاریخ ج 2 ص 94 طبع نجف گوید: بری امام حسین‏علیه السلام هیچ فرزندی جز على‏اصغر(ع) نماند.

    5- قرمانی در التاریخ ص 108 گفته است: شمر ملعون بری کشتن على‏اصغر(ع) که بیمار بود تلاش کرد.

    6- دمیری در»حیاةالحیوان« درماده »بغل« گفته است:

 على‏اصغر(ع) به زین العابدین ملقب بود. برادر بزرگتری داشت بنام على‏اکبر(ع) که در کربلا با پدرش شهید گردید.

    7- سهیلی در »الروض الانف ج 2 - ص 326» گفته است: على‏اکبر(ع) در کربلا همراه پدرش کشته شد. اما على‏اصغر(ع) کشته نشد. مادرش سلافه دختر یزدگرد بود.

    8- شعرانی در لواقح الانوار ج 1 - ص 23 : امام حسین علیه السلام فرزندانی بنام على‏اکبر(ع) و على‏اصغر(ع) داشت که نسل امام علیه السلام از اوست.

    9- سبط ابن جوزی در تذکرة الخواص ص 156 آورده: على‏اکبر(ع) با پدرش شهید شد و على‏اصغر(ع) که زین العابدین علیه السلام است نسل پدر از او ادامه یافت.

    10- ابن کثیر در البدایه و النهایه ج 9 ص 103 گفته است: على‏بن الحسین به زین العابدین علیه السلام شهرت یافته برادر بزرگتری به نام اکبر داشت. به او نیز علی گفته میشد که با پدرش کشته شد.

    11- دیاربکری در تاریخ الخمیس ج 2 ص 319: زین العابدین علیه السلام که همان على‏اصغر(ع) است بیست و سه سال داشت. و على‏اکبر(ع) با پدرش کشته شد.

    12- ابن خلکان در وفیات الاعیان ج 1 ص 347 طبع ایران: زین العابدین علیه السلام را على‏اصغر گویند نسل امام حسین علیه السلام فقط از او بجی مانده است.

    13- صبّان در اسعاف الراغبین در حاشیه نورالابصار ص 194: از جمله اولاد امام حسین علیه السلام على‏اکبر(ع) و على‏اصغر(ع) است که از اصغر نسل بجی مانده است.

    14- حافظ على‏بن محمدبن على‏خزار رازی قمی در کفایةالاثر ص318 از نسخه ملحق به اربعین مجلسی و خرایج راوندی در بخش نص بر امامت حضرت سجاد علیه السلام از امام حسین علیه السلام چنین آمده: عبیداللَّه‏بن عبداللَّه‏بن عتبه گفت: خدمت امام حسین علیه السلام بودم که على‏اصغر(ع) آمد. امام او را نزد خود خواند و بین دو چشمانش را بوسه زد پس به امامت او و امامت امام باقر علیه السلام تصریح کرد.

    15- در مجالس صدوق ص 93، مجلس 30: امام صادق علیه السلام فرمود: حسین علیه السلام با فرزندانش على‏اکبر(ع) و على‏اصغر(ع) به کربلا آمد.

    16- شبلنجی در نورالابصار ص 194: از جمله فرزندان حسین علیه السلام على‏اکبر(ع) است که با پدرش شهید گردید. و دیگری على‏اصغر(ع) زین العابدین.

    17- شیخ فخرالدین طریحی در منتخب ص 20 چاپ هند: حضرت سجادعلیه السلام به على‏اصغر(ع) و شهید را به على‏اکبر(ع) نام برده است.

 اینان مورخانی بودند که از حضرت سجاد علیه السلام به على‏اصغر(ع) یاد کرده و تصریح به کوچک‏تر بودن ایشان از على‏اکبر(ع) نموده‏اند، گروه دیگری اکتفاء به بزرگتر بودن على‏اکبر(ع) و شهادت او کرده‏اند و ذکری از کوچکتر بودن حضرت زین العابدین(ع) نکرده‏اند از جمله:

    18- ابن اثیر در الکامل ج 4 ص 30 اولین کشته آل ابوطالب على‏اکبر(ع) است که مادرش لیلی بود.

    19- مسعودی در مروج الذهب ج 2 ص 91 و در کتاب التنبیه و الاشراف ص 263 : با حسین علیه السلام پسرش على‏اکبر(ع) کشته شد.

    20- ابن الصباغ در الفصول المهمه ص 209 طبع ایران: با حسین علیه السلام على‏اکبر(ع) کشته شد.

    21- ابن العماد در شذرات الذهب ج 1 ص 66: با حسین علیه السلام دو فرزندش على‏اکبر(ع) و عبداللَّه(ع) کشته شدند.

    22- محب طبری در ذخائر العقبی ص 151 على‏اکبر(ع) با پدرش به شهادت رسید.

    23- رشید وطواط در غرر الخصاص ص 229 در باب 11 فصل دوم اول شهید بنی هاشم على‏اکبر(ع) بود.

    24- شبراوی در الا تحاف بحبّ الاشراف / ص 47: على‏اکبر(ع) با پدرش در کربلا کشته شد.

    25- شهید اول - عالم بزرگ تشیع در بخش مزار الدروس گوید: آنگاه علی بن الحسین(ع) را که بنابه نظر درست‏تر از زین‏العابدین علیه السلام بزرگتر است زیارت کن.

    26- میرزا ابوالقاسم طهرانی مشهور به سیدالعلماء در شرح زیارت عاشورا، ص 354 طبع - بمبنی: بنظر مورخین صحیح‏تر آنست که مقتول در کربلا على‏اکبر(ع) است.

    27- ابن ادریس حلی در بخش مزار « السرائر» بعد از آنکه بزرگتر بودن « على‏اکبر(ع)» را انتخاب مى‏کند مى‏گوید: علماء تاریخ و نسب شناسان از جمله: بلاذری، عمری نسب شناس، ابن ابی الازهر در کتاب الفاخر و ابوعلی ابن همام در کتاب الانوار و دیگران نیز این نظر را دارند.

    28- شیخ بزرگوار علامه میرزا محمد علی اردوبادی به نقل از کتاب النفحة العنبریة در نسب‏شناسی و مفتاح النجا فی مناقب آل العبا تالیف حارثی بد خشی و تذکرة الائمه محمد باقر لاهیجی، و دیگران نظر مزبور را پذیرفته‏اند.

 شیخ مفید در الارشاد و طبرسی در اعلام الوری بر خلاف این گروه معتقدند که شهید در کربلا على‏اصغر(ع) است و على‏اکبر(ع) مادرش دختر کسری یزدگرد بنام شاه زنان بوده است.

 بدلیل عدم وجود مدرک و اعراض صاحب نظران و خبرگان از این ادعا نظر درست آنست که شهید در کربلا همانا على‏اکبر(ع) است اماگفته ابن شهر آشوب درکتاب المناقب وابن طلحه شافعی در مطالب السؤال ص 73 و ابن صباغ در الفصول المهمه آنست که زین العابدین علیه السلام علی اوسط است یعنی امام حسین علیه السلام داری سه پسر بنام علی بوده که مخالفتی با آنچه ما گفتیم شهید در کربلا على‏اکبر است و امام سجاد علیه السلام از او کوچکتر است ندارد، لیکن اعراض آنان از ذکر سه فرزند بری امام حسین علیه السلام پذیرش این نظر را مشکل مى‏سازد. هرچند اربلی در کشف الغمه آنرا پذیرفته است. زیرا نسب شناسان و مورخان قائلند که امام حسین علیه السلام دو فرزند بنام على‏اکبر و على‏اصغر که همان امام سجاد علیه السلام است و عبداللَّه شیرخوار و جعفر داشته که در زمان حیات پدر از دنیا برفت همانگونه که تا کنون روشن نشده امام حسین علیه السلام غیر از فاطمه و سکینه دختر دیگری داشته است. و اما فاطمه بیمار که مرحوم مجلسی در جلد دهم بحار الانوار طبع کمپانی باستناد نوشته یکی از علما شیعه آورده، بدلیل مشخص نبودن نویسنده و عدم توجه نسب شناسان و مورخان به موضوع، سکوت و عدم اظهار نظر بهتر است. در ابتدی این عنوان گفتیم امام سجاد علیه السلام به ابن زیاد فرمود: برادری بزرگتر داشتم که او را کشتید.

 ابن زیاد گفت: بلکه خدا او را کشت.

 امام علیه السلام فرمود: «اللَّه یتوفّی الانفس حین موتها». آیه 42 سوره زمر

 ترجمه: خدی تعالی هنگام مرگ جانها را مى‏ستاند.

 ناگفته نماند این گفتگو بعد از آنست که ابن زیاد دستور داد اهل بیت و خاندان نبوت را وارد دارالحکومه کنند. به مردم نیز بار عام داده بود تا در مجلس حاضر باشند.

شباهت على‏اکبر علیه السلام به پیامبر صلی الله علیه وآله  

رسول‏خدا صلی الله علیه وآله نوری روشنی بخش و شمشیری از شمشیرهی خداوند است، خبر شدم آن حضرت مرا بیم داده در حالیکه عفو و گذشت او، آرزوی همه است.

رسول خدا صلی الله علیه وآله به منظور گرامی داشت او جامه خود را بر او انداخت تا آزردگی خاطرش برطرف شود.

این کار از پیامبر صلی الله علیه وآله شگفت نیست زیرا که او بری رحمت و رأفت، تعلیم قرآن و انذار و تبشیر انسان بر انگیخته شده است، به سرحد کمال خیرخواهی و نصیحت فرمود و بری هدایت بشر قیام و به رستگاری و سعادت، مردم را فراخواند و از کوری جهالت رهانید.

خدی مهربان به حبیب خود پیامبر رحمت صلی الله علیه وآله چنین فرمود:

« و رحمتی وسعت کل شی فساکتبهاللذین یتقون و یؤتون الزکوة والذین بآیاتنا یؤمنون الذین یتبعون الرسول النبی الامی... » تا آخر آیه.

 سوره اعراف آیه 156/157

تألیف علامه عبدالرزاق مقرم موسوی ؛ ترجمه دکتر امیرحسین لولاور